Tool: Prioriteiten bepalen aan de hand van 5 criteria
Een transitie van onze huidige publieke ruimte naar een gezonde(re) publieke ruimte vraagt radicale veranderingen in hoe we onze ruimte gebruiken en veranderingen op macro-, meso- en microniveau. Sommige noodzakelijke veranderingen zullen niet overal op gejuich onthaald worden. Andere veranderingen lijken misschien zo banaal dat ze over het hoofd gezien worden, terwijl ze toch een verschil voor onze gezondheid kunnen maken.
Het aantal maatregelen die de publieke ruimte gezonder kunnen maken is zo groot, dat het voor beleidsmakers, ontwerpers, planners en gebruikers van de publieke ruimte een hele uitdaging is om te bepalen met welke maatregel je zult starten en met wie je zult samenwerken.
De oplossing? De tool van Gezond Leven die je helpt om de juiste keuzes te maken.
De tool bevat 5 criteria om maatregelen tegen elkaar af te wegen en de impact van elke maatregel op de gezondheid te beoordelen.
De 5 criteria in een overzicht
| Duurzaamheid effect | Bereik | Gezondheids- ongelijkheid | Faciliteren gezonde keuze | Integrale benadering |
| Effect blijft op lange termijn | Een grote groep mensen | Gezondheidsongelijkheid wordt kleiner | Maakt de gezonde keuze het makkelijkst | Positief effect op vele gezondheidsthema’s |
|
|
|
|
|
|
| Effect op korte en middellange termijn | Een gemiddelde groep mensen | Gezondheidsongelijkheid blijft gelijk | Maakt de gezonde keuze gemakkelijker | Positief effect op enkele thema’s |
|
|
|
|
|
|
| Alleen effect gegarandeerd op korte termijn | Een kleine groep mensen | Gezondheidsongelijkheid wordt groter | Geen effect op gezonde keuze | Positief effect op één thema |
- Ontdek meer over de criteria en het gebruik van de tabel.
- Wil je er zeker van zijn dat je maatregel een positieve invloed heeft op meerdere facetten van de gezondheid? Bekijk de pagina: meervoudige gezondheidswinst.
In de praktijk
1.Beoordeel je geplande maatregelen
Gebruik de 5 criteria om je geplande maatregelen te beoordelen op hun potentiële gezondheidswinst. Voor elk van de criteria bevindt de maatregel zich ergens op een continuüm tussen de twee uiterste polen. Schat voor elk criterium in waar de maatregel zich op het continuüm van dat criterium bevindt. Hoe hoger de maatregel op het continuüm zit, hoe meer gezondheidswinst hij zal opleveren, en hoe meer hij dus te verkiezen is. Doe dat voor de verschillende maatregelen. Zo kun je een ruwe vergelijking maken van de gezondheidswinst die je kunt boeken met een bepaalde maatregel, zodat je ermee rekening kunt houden bij je keuzes.
Afhankelijk van de context kan de maatregel een andere beoordeling krijgen. Daarom raden we aan om de beoordeling door te spreken met verschillende lokale stakeholders en experten.
Hoe meer details je hebt over de maatregel of de set van maatregelen die je overweegt, hoe makkelijker je ze kunt beoordelen. Plan je bijvoorbeeld een nieuwe fietsverbinding? Dan beoordeel je die wellicht anders als er veel groen en functionele rustpunten aan de fietsroute liggen (bijvoorbeeld met een drinkfonteintje en een bandenpomp) of als ze voorbij een aantrekkelijke speelplek en verschillende veelgebruikte voorzieningen loopt, dan wanneer dat niet zo is.
Wil je aan de slag gaan met de criteria? Download dan deze handige invultabel.
2. Optimaliseer je geplande maatregelen
Als je een maatregel gekozen hebt, kun je de criteria er opnieuw bij nemen en onderzoeken hoe je de maatregel effectiever kunt maken. Je zoekt bijvoorbeeld naar manieren om het bereik zo groot mogelijk te maken of zo veel mogelijk elementen van onze gezondheid te bevoordelen.
3. Voorbeelden
Ter illustratie hebben we voor enkele maatregelen de criteria beoordeeld. Daarbij geven we elke maatregel voor elk criterium een score van 0 tot 3. Hoe hoger de maatregel op het continuüm van dat criterium zit, hoe meer gezondheidswinst we dus verwachten, en hoe hoger hij op ons prioriteitenlijstje komt te staan. De beoordeling van een maatregel is geen exacte wetenschap. We legden deze maatregelen wel voor aan enkele experten zodat we rekening konden houden met hun inschattingen.
Bij de kolom ‘Negatief effect mogelijk?’ denk je na over de mogelijke negatieve effecten. Bij de uitwerking van de maatregel zoek je naar flankerende maatregelen om de negatieve effecten te vermijden.
| Maatregel | Duurzaamheid effect | Bereik | Gezondheids- ongelijkheid | Faciliteren gezonde keuze | Integrale benadering | Negatief effect mogelijk? |
|
| Verdichting kern bij knooppunt openbaar vervoer | 3 | 3 | Afhankelijk van context | 3 | 3 | Ja, als er geen oog is voor kwaliteitsvolle publieke ruimte in de kern
| |
| Verhogen van ‘walkabilityscore’ | 3 | 3 | Afhankelijk van context | 3 | 3 | Ja, als er geen oog is voor kwaliteitsvolle publieke ruimte in de kern
| |
| Brede en effen fietsroutes in kernen | 3 | 3 | Afhankelijk van context | 3 | 2 | Ja, als dit ten koste gaat van voetpaden of als er helemaal geen verandering komt in het gebruik van ruimte voor auto’s | |
| Voetgangerscirkel | 3 | 1 | Afhankelijk van context | 3 | 3 | Nee | |
| Gevelbanken | 2 | 2 | Afhankelijk van context | 1 | 1 | Ja, als de banken een vlotte doorgang zouden belemmeren van bijvoorbeeld mensen met een rollator of buggy | |
| Geluidsmuur plaatsen | 2 | 1 | Afhankelijk van context | 0 | 1 | Ja, het probleem lijkt tijdelijk kleiner, waardoor de nood kleiner wordt om aan de oorzaak (te veel auto’s) te werken |
Uitwerking: Verdichten van de kern bij knooppunt openbaar vervoer
- Duurzaamheid effect: Het effect van deze maatregel is zeer duurzaam. Het effect van de verdichting van de kern werkt nog generaties lang door en kan niet eenvoudig tenietgedaan worden. De maatregel pakt bovendien de oorzaak van vele problemen aan. Door onze verspreide ruimtelijke ordening aan te pakken hebben we minder vaak de auto nodig, wat leidt tot meer actieve verplaatsingen, minder luchtverontreiniging en minder geluidshinder. Een dalend gebruik van de auto betekent ook minder behoefte aan parkeerplaatsen, waardoor parkings een herbestemming kunnen krijgen als een plaats voor voedselproductie, ontmoeting en vrije tijd.
- Bereik: Deze maatregel heeft een groot bereik. De mensen die in én buiten de verdichte kern wonen ondervinden voordeel. De bewoners buiten de kern zullen zich vaker actief verplaatsen en meer gelegenheid hebben tot sociale contacten. Als deze maatregel op grote schaal doorgevoerd wordt, heeft hij ook effect op mensen die niet in de verdichte kern wonen. Mensen in de kern zullen minder de auto gebruiken, waardoor de algemene luchtkwaliteit verbetert.
- Gezondheidskloof: De inschatting voor dit criterium kan alleen gebeuren als de lokale situatie goed bekend is. Wonen er veel kwetsbare groepen in de kern? Is er kans op sociale verdringing door onder andere prijsstijgingen op de woningmarkt?
- Faciliteren van de gezonde keuze: Deze maatregel zorgt ervoor dat het veel eenvoudiger wordt om je te voet en met de fiets te verplaatsen. In een verdichte kern is het voordelig om veel functies dichtbij te voorzien omdat er voldoende mensen wonen om die functies rendabel te maken. In een ideale situatie zorgt deze maatregel er zelfs voor dat de gezonde keuze (actieve verplaatsing) de gemakkelijkste wordt. De maatregel maakt het ook eenvoudiger om sociale contacten te hebben.
- Integrale benadering: Deze maatregel heeft dus ook een effect op beweging en leidt tot meer sociaal contact, minder vereenzaming bij senioren in afgelegen woonzones (en dus mentaal welbevinden) en minder luchtverontreiniging en geluidshinder. Door gericht flankerende maatregelen te kiezen (volkstuinen, publieke boomgaarden, borders met eetbare planten, een sociale kruidenier …) kun je in de kern ook de toegang tot gezonde voeding vergemakkelijken.
- Negatieve effecten mogelijk?: De maatregel kan negatieve effecten hebben als er alleen gewerkt wordt aan verdichting en geen aandacht besteed wordt aan een kwaliteitsvolle inrichting van de publieke ruimte of aan een andere vormgeving van ‘openbaar domein’. Als mensen kleiner wonen en kleinere of geen tuinen hebben, is de nood groter om zich te kunnen ontspannen, om elkaar te kunnen ontmoeten in de publieke ruimte en in de natuur. De ruimte moet daarop voorzien zijn. Gebeurt dat niet? Dan zullen mensen niet graag op die verdichte plekken wonen en mist de maatregel volledig zijn doel.