TIP: Ga in dialoog met je leerlingen

Maak bewust tijd om te luisteren naar het verhaal van de leerling; kies dus een rustig moment uit. Durf een gesprek ook te verplaatsen naar een beter moment als het te druk is. Bijvoorbeeld: ‘Ik moet zo dadelijk lesgeven en wil graag goed kunnen luisteren. Kunnen we tijdens de speeltijd afspreken?’ of ‘Ik merk dat ik er met mijn gedachten niet bij ben, toch wil ik graag naar je luisteren. Ik start de les en dan kom ik met je praten, ok?’.

Het toelaten van gevoelens is soms een moeilijk punt. We weten ons niet altijd een houding te geven in confrontatie met verdriet, boosheid, ontgoocheling, enz. Soms wijzen we deze gevoelens af of hebben leerlingen het gevoel dat ze veroordeeld worden. Gevoelens verdwijnen niet als ze afgewezen worden, integendeel, ze worden soms groter of krijgen onzichtbaar op de achtergrond nog meer invloed.

Bijvoorbeeld: afgewezen boosheid mondt uit in agressie, of verborgen verdriet wordt een depressie. Gevoelens ruimte geven, zorgt voor verlichting. Bijvoorbeeld: 'Ik zie dat je boos bent. Wat is het precies dat je zo boos maakt?', 'Ik merk veel weerstand bij dit voorstel. Wat zit je dwars?'.

In dit voorbeeldfilmpje geeft Dieter Coppens ruimte aan gevoel (01:05: ‘Boos?’, ‘Wat gebeurt er?’) later stelt hij vragen uit oprechte interesse om dieper in te gaan op het gevoel (01:15: Wat is er niet leuk aan winkelen? En wat gebeurt er dan in je hoofd?’).

Vertraag de snelheid van het gesprek door voldoende stiltes te laten of af en toe bewust te wachten. Je geeft tijd aan de leerling om over het probleem na te denken en kan zelf rustig bekijken wat er nog gevraagd moet worden. Samen zwijgen kan krachtig zijn.

Weet je niet wat te zeggen nadat een leerling je in vertrouwen nam? Zeg het eerlijk: ‘ik weet echt niet wat te zeggen.’ Liever dat, dan onsamenhangend babbelen uit nervositeit.

Voor sommige leerlingen werken wandelgesprekken erg goed. Stiltes lijken dan minder zwaar en je hebt minder de neiging om alles vol te praten.

Door te knikken of ‘mhm’ te zeggen, stimuleer je de leerling om verder te vertellen. Ook door korte opmerkingen te geven, gevoelens te benoemen en af en toe samen te vatten, toon je dat je actief luistert. Zo ga je na of je alles goed begrepen hebt. Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat het je echt stoorde!’, ‘Je ziet de examens even niet meer zitten?’, ‘Amaal is de enige aan wie je dit vertelde? Klopt dat?’.

In dit voorbeeldfilmpje zie je de leerkracht vaak non-verbaal tonen dat ze luistert. Ze knikt, zegt ‘ok’ en ze glimlacht. Verbaal toont ze dit door inhoudelijk mee te denken en door tussenkomsten als: ‘Je denkt dat ze kwaad zou zijn?’ (02:27) of ‘Ik zie dat je er blij van wordt, als je daarover vertelt’ (02:01), ‘Ik denk dat je nu beslist hebt, zie ik dat goed?’ (03:03).

Wees nieuwsgierig naar wat de leerling vertelt, stel vragen vanuit oprechte belangstelling en laat vragen aansluiten bij wat de ander vertelt. Inspiratie om goede vragen te stellen:

• Laat leerlingen concreet beschrijven wat er gaande is. De vragen zijn open en beginnen met: wat, wanneer, waar, wie, hoe, enz.
• Vraag door bij het antwoord.
  Bijvoorbeeld: 'Vertel eens wat meer in detail over…’, 'Wat vraag je je precies af?', 'Wat vind je er precies moeilijk aan?', ‘Je zegt enthousiast, waarover dan precies?’
• Vraag naar feiten. Bijvoorbeeld: 'Wat is er gebeurd?', 'Wie was erbij?', 'Wat heb jij gedaan?' en ook naar beleving, bijvoorbeeld: 'Waar had je moeite mee?', 'Wat betekent dit voor jou?', ‘Hoe voelde dat?’
• Vervang ‘Waarom…’ beter door ‘Hoe komt het dat…’. Het klinkt soms wat minder beschuldigend.
• Stel vragen vanuit verschillende perspectieven: ‘Wat zou je mama zeggen?’, ‘Hoe denkt x erover…?’

In dit voorbeeldfilmpje vraagt de leerkracht door aan de hand van verdiepende vragen, zoals: ‘Wat vind je dan zo leuk aan talen?’ (00:37), ‘En wetenschappen, waarom zou je dat kiezen?’ (1:40), ‘Wat schreef ze in haar mail?’ (02:30).

In onze omgang met elkaar, met leerlingen en met ouders onderschatten we vaak het effect van waardering. Een waarderende omgeving verhoogt je bereidheid om je in te zetten, om risico’s te nemen en stelt je meer open voor feedback en kritiek. Niets werkt stimulerender dan weten dat wat je doet of zegt gewaardeerd wordt.

Authentieke waardering laat je merken in de toon van je stem, de blik in je ogen of een terloopse opmerking. Misschien benoem je wel een talent van een leerling die de oplossing in zich meedraagt?

Bijvoorbeeld: 'Ik vind jouw zelfstandigheid een hele mooie eigenschap.’, ‘Ik vind het knap dat je me hierover in vertrouwen neemt.’, ‘Ik ben blij met je inzet vandaag, besef wel dat je nog wat achterstand moet inhalen.', 'Ik waardeer je kritische inbreng, al ben ik het niet eens met al je ideeën.'.

In dit voorbeeldfilmpje vraagt de leerkracht door aan de hand van verdiepende vragen, zoals: ‘Wat vind je dan zo leuk aan talen?’ (00:37), ‘En wetenschappen, waarom zou je dat kiezen?’ (1:40), ‘Wat schreef ze in haar mail?’ (02:30).

Een leerling die ergens mee zit, wil in de eerste plaats erkenning dat zijn gedachten rond deze gebeurtenis normaal zijn. Zo creëer je verbinding. Stel dus vooral verkennende vragen over de toekomst en laat leerlingen in de eerste plaats zelf naar oplossingen zoeken. Bijvoorbeeld: ‘Wat moet er gebeuren zodat je je weer een klein beetje beter voelt?’, ‘Welke zaken kan je zelf veranderen in dit verhaal?’, ‘Hoe kan je dit morgen aanpakken?’. Vaak bedenken leerlingen zo zelf een oplossing tijdens het gesprek, omdat je doorvraagt op wat ze voelen, willen en denken.

Luister dus lang genoeg voor je als leerkracht oplossingen aanreikt. Als je tips geeft, check dan telkens of de leerling jouw oplossing een goed idee vindt. Bijvoorbeeld: ‘Ik denk dat … een goed idee zou kunnen zijn, wat vind jij?’, ‘Als we dat zo doen, zou dat kunnen werken voor jou?’, ‘Bij een ander vak lukt dat wel? Kan je dat ook voor dit vak?’;

In dit voorbeeldfilmpje checkt de leerkracht bij de leerling af of ze weet wat ze moet doen na dit gesprek (03:08). Ze stelt de leerling gerust dat er in de toekomst nog nieuwe keuzes gemaakt kunnen worden (02:46).

Je kan niet uitgebreid naar alle leerlingen luisteren. Dat is ook niet nodig: voor sommigen is een complimentje al voldoende erkenning, anderen zijn blij dat je na de les even tijd maakt om te polsen hoe het gaat. Bijvoorbeeld: ‘Jouw toets was beter, lukt het nu?’, ‘Je was zo stil? Gaat het wel?’ of ‘Weet dat je bij mij terecht kan als er iets is!’

Onderschat ook de kracht van de groep niet. In een klas met een positieve groepsdynamiek kunnen de leerlingen elkaar ook goed op weg helpen en aan elkaar feedback geven. Het vergt alleen tijd om het hen aan te leren.

Je kan ook niet alle leerlingen helpen. Weet dat door gevoelens te erkennen en te benoemen, ze vaak al lichter worden. Bijvoorbeeld: ‘Zo boos heb ik je nog niet vaak gezien, heb je nog even tijd nodig om rustig te worden?’, ‘Ik zie dat je enorm geschrokken bent, dat kan ik echt begrijpen.’

Daarnaast ben je natuurlijk niet alleen in het team: vraag op tijd hulp aan collega’s als je met vragen zit over de aanpak van een gesprek of bezorgd bent over een leerling.