Creëer een groene omgeving
Een belangrijk aspect van een gezonde omgeving is de aanwezigheid van natuur. Er is heel wat onderzoek gebeurd naar het effect van de natuur op onze gezondheid. Wij geven hier enkele voorbeelden:
- Natuur heeft invloed op het mentaal welbevinden en kan zorgen voor:
- Minder mentale vermoeidheid
- Minder piekeren en stress
- Meer positieve emoties
- Hoger sociaal welbevinden
- Betere sociale ontwikkeling van kinderen
- Natuur heeft invloed op meer beweging en kan zorgen voor een betere motorische ontwikkeling van kinderen.
- Natuur in de nabije omgeving kan de gezondheidskloof mee dichten.
- Natuur heeft invloed op de temperatuur in een omgeving.
- Natuur heeft invloed op de perceptie van geluidshinder.
- Bomen en begroeiing kunnen positieve en negatieve effecten hebben op luchtverontreiniging. De afweging mag echter niet louter over dat aspect gaan. Je moet ook rekening houden met het overwegend positieve effect van begroeiing (zoals bomen) op andere gezondheidsthema’s.
Vanuit gezondheidsbevordering vragen we meer toegankelijke, bereikbare, functionele natuur die gekoppeld wordt aan nuttige en aantrekkelijke voorzieningen die belangrijk zijn voor mensen. We vragen het volgende:
- Dat er ingezet wordt op meer natuur in de directe leefomgeving. De aanwezigheid van natuur heeft heel wat positieve effecten op onze gezondheid. Meer natuur is één van de antwoorden op de hitte-problematiek. Natuur heeft een positief effect op mentaal welbevinden, men ervaart meer positieve emoties en minder stress. Natuur heeft ook een positieve impact op de ontwikkeling van kinderen.
- Dat er gekozen wordt voor toegankelijke en bereikbare natuur: het is belangrijk dat wijkparkjes en grotere parken op een veilige en comfortabele manier snel bereikbaar zijn via een hecht netwerk van voet- en fietspaden en het openbaar vervoer. Voor wijkparkjes geldt dus dat kinderen er idealiter alleen naar toe kunnen stappen en fietsen zonder gevaar te lopen. Een groene omgeving en een gezond mobiliteitssysteem moeten dus hand in hand gaan.
- Meer functionele natuur zoals een groene afscheiding met struiken of lage haagjes tussen kwaliteitsvolle en effen, obstakelvrije fiets- en voetpaden waardoor het veiligheidsgevoel van de meest kwetsbare weggebruikers (bv. kinderen en minder mobiele ouderen) verhoogt. Of natuurelementen die meer lichaamsbeweging in de vrije tijd uitlokken zoals natuurspeelelementen, speelbossen, Finse pistes met avondverlichting en volkstuinen. Naast volkstuinen kunnen ook fruitbomen en -struiken of drinkfonteintjes mensen stimuleren tot gezonde voeding. Groen langs een verplaatsingstraject motiveert mensen tot actieve verplaatsing. Schaduwplekken voorzien verkoeling op erg warme dagen.
- Plaatsen met veel groen zoals een park te koppelen aan nuttige en aantrekkelijke voorzieningen die belangrijk zijn voor mensen zoals zitbanken, horeca, bewegingsaanbod en speel- en sportterreintjes, hygiënische toiletten, rookvrije omgevingen, fietsrekken, waterfonteintjes en andere diensten zoals een school.
Bovendien maakt de natuur geen onderscheid tussen arm, rijk, jong en oud. Sterker nog, steeds meer onderzoek toont aan dat het positief is om deze gezondheidsongelijkheid onder andere via de omgeving aan te pakken.
Een noodzakelijke voorwaarde om te komen tot bereikbare, toegankelijke en functionele natuur is ook hier een ‘health in all policies’-aanpak, waarbij verschillende beleidsdomeinen samenwerken en investeren in gezondheid.
Hoe kan je als lokaal bestuur aan de slag rond een groene omgeving?
Er zijn verschillende manieren om groene publieke ruimte te realiseren:
- Soms is de groene ruimte aanwezig, maar moet ze beter ingericht en publiek meer toegankelijk gemaakt worden.
- Soms betekent het ook bebouwde ruimte opnieuw vergroenen.
Groene publieke ruimte kan heel diverse vormen aannemen:
- Op schaal van de straat: bomen, geveltuintjes, kleine pleintjes met groenvoorziening. Kleine groenelementen in de nabijheid zijn essentieel om dagelijks groen en natuur te kunnen ervaren.
- Op schaal van de wijk: kleinere buurtparkjes en wijkparken, speelpleintjes, moestuinen, groene fietsroutes en trage wegen.
- Op schaal van de stad en regio: grotere parken, bossen, natuurgebieden, groene recreatiedomeinen, groen-blauwe netwerken, bovenlokale groene fietsroutes. De parken en domeinen op de hogere schaalniveaus bieden rijkere ervaringen aan: een langere wandeltocht, een zwempartij, klimmogelijkheden …
Vaak is de gemeente aan zet als eigenaar van de publieke ruimte. Maar ook via onderhandelingen bij verkavelingsvergunningen of de creatie van geveltuintjes kan het lokale bestuur publieke groene ruimte realiseren.
Het Agentschap voor Natuur en Bos stelt een gratis draaiboek ter beschikking aan steden en gemeenten om een groenplan op te maken. Een groenplan maakt het mogelijk om plekken met een tekort aan groen zichtbaar te maken, en opportuniteiten voor de uitbreiding of verbinding van het openbaar groen in beeld te brengen. Het groenplan zorgt ervoor dat er een brede visie op groene ruimte in de gemeente ontstaat. Het ontwikkelen van een visie op groen is een opportuniteit om allerlei aspecten – waaronder gezondheid – mee te nemen in het ruimtelijk beleid.
Sommige groene ruimte is in eigendom van bovenlokale actoren, zoals het Agentschap voor Natuur en Bos of Natuurpunt. Het Agentschap Natuur en Bos neemt zelf ook heel wat initiatieven rond natuurbeleving waaronder een jaarlijkse oproep voor Natuur in je Buurt.
Maar ook burgers kunnen bijdragen tot de vergroening van onze leefomgeving. Dat kan door bijvoorbeeld voortuinen groen in te richten en geveltuintjes aan te leggen.
Inspirerende voorbeelden
Je vindt heel wat inspirerende voorbeelden in de databanken van:
Hier zijn ook wat inspirerende voorbeelden van hoe groen in een wijk een plaats en functie krijgt:
Rijsblokpark Schilde
Het Rijsblokpark in Schilde is een mooi voorbeeld van hoe een gemeente inzet op natuurbeleving in de gemeentekern. De gemeente kon een oude particuliere tuin in het centrum aankopen. Ze kozen ervoor om het bos- en parkgegeven maximaal te behouden, en natuurbehoud absolute voorrang te geven op andere functies. De wandelwegen en fietsverbinding werden zwevend aangelegd om beschadiging van de boomwortels tot een minimum te beperken.
Breughelbroek Zellik
Het Breughelbroek in Zellik is een voorbeeldproject. Ecologie en recreatie gaan er hand in hand op een beperkte oppervlakte. Er werden inspanningen geleverd om de toegankelijkheid te verhogen voor de kinderen van een nabijgelegen appartementencomplex. Die zoeven vanaf het talud het park in via een glijbaan terwijl houten paden hen leiden naar de speeltuigen in het lagere gedeelte van het park.
Fort 4 Mortsel
Fort 4 in Mortsel is een mooi voorbeeld van een groene pool op regionaal niveau waarbij veel aandacht geschonken wordt aan natuurbeleving en avontuurlijk spelen.
Tuinstraat Antwerpen
In de eerste tuinstraat van Antwerpen helpen de bewoners mee bij het onderhoud van de straat.
Ecowijk Gantoise
In de Ecowijk Gantoise gaat veel aandacht naar de creatie van een groene en klimaatbestendige wijk.
De Coninckplein Antwerpen
Op het De Coninckplein (2060 Antwerpen) bouwt een kunstenaarscollectief samen met Commons Lab (Koen Wynants) een groene oase. Dit kadert binnen een kunstenproject van het Middelheimmuseum en zou er tot september blijven staan.
Het De Coninckplein heeft niet zo’n goede naam vanwege alcohol- en drugsmisbruik. De 2060-wijk is een transitiewijk met veel armoede. Het plein bestaat uit veel steen en er staan maar enkele bomen. Er is dus weinig schaduw. Een ideale plek om meer groen en schaduw te creëren. Koen maakt mee de verbinding met de wijk: scholen hebben plantjes geplant, geïnteresseerde omwonenden kunnen hun inbreng doen …
Het materiaal wordt ook van de wijk en krijgt erna dus een nieuwe bestemming.
Geveltuinen
- Verschillende gemeenten, zoals Hasselt, Bornem en Kalmthout, organiseren een wedstrijd rond de mooiste of meest groene voortuin of geveltuin om bewoners te stimuleren om de buurt op te fleuren en te vergroenen.
- De stad Antwerpen legt uit hoe je een geveltuin mag aanleggen en geeft info over geschikte planten.
- De stad Gent geeft info over geveltuinen.
- De stad Leuven geeft een toelating en een eenmalige premie voor een geveltuin.
- De gemeente Harelbeke heeft een reglement rond geveltuintjes.
Tools en projecten
- Ook hitte en wateropvang zijn belangrijke thema’s als we nadenken over groenontwerp. De ontwerptool ‘green-blue grids’ helpt keuzes maken bij ontwerp vanuit hitte en wateropvang.
- Groene functionele belevingstrajecten zorgen voor een vlotte en aangename fietsverbinding in een groene omgeving.
Mogelijke partners
- Het agentschap Natuur en Bos werkt elke dag aan het behoud, de bescherming en de ontwikkeling van natuur.
- De Vlaamse landmaatschappij (VLM) werkt aan een levenskrachtig platteland en een duurzame open ruimte waar het goed is om te wonen, te werken, te ontspannen en elkaar te ontmoeten.
- Tips om aan de slag te gaan met speelnatuur en een overzicht van speelnatuur in Vlaanderen vind je op de website van Springzaad of op de website van het agentschap Natuur en Bos
- Regionale landschappen zetten natuurprojecten op met versterking van leefgebieden, groene stapstenen en verbindingen voor waardevolle fauna en flora.
- Natuurpunt is een onafhankelijke vrijwilligersvereniging die zorgt voor de bescherming van kwetsbare en bedreigde natuur in Vlaanderen. Een lokale vrijwilligerskern kan heel zinvolle bijdragen leveren voor de ontwikkeling en het beheer van natuur in de gemeente.
- BOS+ is een vereniging die zich inzet voor meer bos en bosbehoud.