Bestaat het ideale voedingslabel?
Het ideale voedingslabel zou ervoor moeten zorgen dat de consument meer gezonde voeding koopt. Tot nu toe zijn er nog maar weinig voedingslabels die hierin slagen. Bovendien is er nog te weinig geweten over de mogelijke ongewenste effecten zoals compensatiegedrag. Daarom raden we aan om voorzichtig te zijn met het kiezen van een bepaald voedingslabel.
Effect van voedingslabels?
Consumenten die meer met gezondheid bezig zijn, letten meer op voedingslabels dan consumenten die hier minder mee bezig zijn. Consumenten die vooral op de smaak letten, gaan ervan uit dat ongezonde voedingsmiddelen lekkerder smaken en meer plezier geven. Dé consument bestaat niet en er is dus ook geen ‘one size fits all’ (www.flabel.org).
Compensatiegedrag
‘Baat het niet, dan schaadt het niet’ zou je kunnen redeneren. Maar dan hou je geen rekening met een potentieel negatief effect: compensatiegedrag. Een product met een gunstig voedingslabel kan door de consument als gezond of minder schadelijk beschouwd worden, met het risico dat hij er meer van gaat consumeren. Dit is het zogenaamde ‘health halo’ effect, zoals dat eerder voor de ‘light’-claim werd vastgesteld. We raden dan ook aan om hiernaar meer onderzoek te doen.
Productsamenstellingen aanpassen
Een positief neveneffect van voedingslabels is dat producenten de samenstelling van hun producten aanpassen zodat ze gezonder zijn. De organisatie achter ‘het Vinkje’ benadrukt bijvoorbeeld graag dat producenten dankzij hun voedingslabel de samenstelling van hun producten hebben aangepast. Toch is dit volgens Gezond Leven onvoldoende om resoluut voor dit model te kiezen. Zo is er nog altijd geen bewijs dat consumenten producten met ‘het Vinkje’ sneller kopen dan producten zonder het label, terwijl dit toch net het doel van zo’n label zou moeten zijn.
Bewerkte producten
De producten waarvan de samenstelling verbeterd wordt zijn bovendien vooral bewerkte en kant-en-klare producten. Het is positief dat eraan gewerkt wordt om hierin minder zout, verzadigd vet of suiker te gebruiken: de ene koek kan een betere keuze zijn dan de andere omdat hij minder suiker bevat.
Toch zijn er grenzen aan deze verbetering: een koekje zal nooit een essentieel onderdeel van een gezonde voeding worden. Het behoort dan ook tot de restgroep van de Voedingsdriehoek. Deze producten kunnen met andere woorden nooit onbewerkte producten zoals water, groenten en fruit vervangen.
Voorzichtigheid geboden
Zolang er niet meer duidelijkheid is over de impact van voedingslabels op het aankoop- en eetgedrag van de consument, raden we dan ook aan om voorzichtig te zijn om een bepaald label in te voeren.
Tot nu toe is er enkel voor het Nutri-Score label beperkt wetenschappelijk bewijs dat het een positief effect zou hebben op het consumentengedrag. Maar ook voor dit label is het belangrijk dat de effecten op het aankoop- en eetgedrag van de consument blijvend worden opgevolgd.
Verplicht versus vrijwillig gebruik van voedingslabels
Sommige voedingslabels (zoals het Vinkje, …) worden door de voedingsindustrie zelf gecreëerd. Producenten die dat label willen gebruiken, moeten hiervoor betalen. Andere labels zijn een initiatief van de overheid en mogen gratis en vrijwillig worden gebruikt.
Voedingsindustrie zelf laten kiezen?
Het spreekt voor zich dat de voedingsindustrie de voorkeur geeft aan een systeem waarbij ze zelf mogen kiezen of ze gebruik maken van een voedingslabel. Gezond Leven staat echter kritisch ten opzichte van zelfregulering door de voedingsindustrie. Hen zelf laten kiezen om het label in te voeren of niet leidt tot verwarrende toestanden.
Betalen voor het Vinkje
Dit is zeker het geval wanneer bedrijven moeten betalen voor het gebruik van positieve labels, zoals bij ‘het Vinkje’ het geval was. Een product van het ene merk kan het label dragen terwijl een vergelijkbaar product van een ander merk het niet draagt. Het is voor de consument onduidelijk of dit is omdat de fabrikant niet deelneemt of omdat het product niet voldoet aan de criteria.
Het Scandinavische Keyholes-concept is eveneens een vrijwillig systeem, maar is in tegenstelling tot ‘het Vinkje’ een initiatief van de overheid en kan gratis gebruikt worden (uiteraard ook op voorwaarde dat het product aan de vooropgestelde criteria voldoet).
Hetzelfde label in hele Europese Unie
Op dit moment laat de Europese wetgeving enkel een vrijwillig gebruik van front-of-pack-labels toe. Het zou goed zijn mocht de Europese Commissie één voedingslabel voorstellen dat in de hele Europese Unie van toepassing zou zijn. Daarom geven wij de voorkeur aan de pro-actieve invoer van een overheidsgesteund label (dat uiteraard vrijwillig in gebruik blijft, cfr. de huidige Europese wetgeving), in plaats van eventuele initiatieven vanuit de industrie af te wachten. In Frankrijk heeft de overheid het Nutri-score label ingevoerd.