Schoolmaaltijden in België
De voorbije jaren werden in Vlaanderen verschillende inspanningen gedaan om gezonde voeding op school te promoten en te komen tot een voedingsbeleid op school, gebaseerd op de methodiek ‘Gezonde School’ van het Vlaams Instituut Gezond Leven.
Voor de lunch werden vrijblijvende voedingsrichtlijnen ontwikkeld voor scholen en cateraars. De gids geeft richtlijnen rond gezonde en milieuverantwoorde voedingsmiddelen, variatie, portiegroottes en frequenties voor menu’s van schoolmaaltijden. Naast aandacht voor de samenstelling van de maaltijd, worden ook een aantal succesfactoren bij het aanbieden van een schoolmaaltijd meegegeven: tips om stap voor stap aanpassingen te doen, tips rond betrokkenheid van ouders, leerlingen en het personeel, tips om een positieve belevenis rond de maaltijd te creëren (bv. voldoende maaltijd, inrichting van de refter, presentatie van het eten, … )
Huidig aanbod voldoet nog niet
De preventiepeiling van het Vlaams Instituut Gezond Leven (2019) toont aan dat een volwaardige portie groenten (een half bord) in heel wat Vlaamse scholen nog niet dagelijks op het menu staat. Bij de secundaire scholen serveert 6 op 10 elke dag voldoende groenten. Dat is een positieve evolutie tegenover 2015, toen dat in slechts de helft van de secundaire scholen het geval was. In basisscholen zien we een daling in het aantal scholen dat dagelijks een volwaardige groenteportie aanbiedt: van 6 op 10 scholen naar 5 op 10.
De aanbeveling is om in het weekmenu voldoende af te wisselen tussen wit (bv. gevogelte) en rood vlees, vis en peulvruchten (bv. linzen, kikkererwten, …), soja, mycoproteïnen of seitan.
De meeste basisscholen (74%) en secundaire scholen (80%) voldoen aan de aanbeveling om maximaal 1 maal per week vis op het menu te zetten. In ongeveer de helft van de scholen wordt wit vlees (bv. gevogelte) vaker dan 1 keer per week aangeboden. Rood vlees wordt in 1 op 4 scholen meer dan 1 keer per week geserveerd. Peulvruchten en plantaardige vleesvervangers worden - in tegenstelling tot wit en rood vlees - minder vaak aangeboden. Minder dan 5 op 10 basisscholen en minder dan 4 op 10 secundaire scholen maken er een gewoonte van om minstens één keer per week peulvruchten en vleesvervangers te voorzien. 48% van de basisscholen en 31% van de secundaire scholen biedt ze zelfs nooit aan. Een uitgebreider plantaardig aanbod op school dient dus verder gepromoot te worden.
Aanbod warme schoolmaaltijden daalt
In 2015 at 32% van de Belgische kleuters de lunch op school. Dat is 39% bij de 6-9-jarigen, 37% bij de 10-13-jarigen en 29% bij de 14-17-jarigen (WIV, 2016). Een aanzienlijk deel van de kinderen en jongeren eet de warme maaltijd dus niet op school en geniet bijgevolg niet mee van de inspanningen die reeds geleverd werden om gezonde schoolmaaltijden aan te bieden (bv. grotere groenteporties). Bovendien zien we in vergelijking met 2015 een daling in het aantal secundaire scholen (2015: 62%, 2019: 52%) en basisscholen (2015: 66%, 2019: 56%) dat warme maaltijden aanbiedt (Gezond Leven, Preventiepeiling 2019).
Minder grip op wat kinderen meebrengen van thuis
De preventiepeiling van Gezond Leven focust expliciet op het aanbod van de school en dus niet op wat leerlingen meebrengen van thuis. Over het aantal leerlingen in Vlaanderen dat de lunch meebrengt en de samenstelling van de brooddozen zijn voor zover geweten bij Gezond Leven geen gegevens beschikbaar. Maar scholen en leerkrachten luidden al meermaals de alarmbel over de problematiek van de lege en onevenwichtig samengestelde boterhammendozen, vooral bij kinderen in maatschappelijk kwetsbare situaties (zie ook fotorapportage Lieve Blancquaert). Scholen signaleren dat o.a. de kostprijs voor schoolmaaltijden te hoog is voor kwetsbare gezinnen. Er zijn echter geen gegevens beschikbaar waarom kinderen al dan niet de warme maaltijd op school nuttigen. Een hypothese is dat ze niet voor schoolmaaltijden kiezen omdat ze te duur zijn en te zwaar doorwegen op de schoolrekening, waardoor ouders die niet meer kunnen betalen. Prijsbeleid schoolmaaltijden
Er worden op nationaal of Vlaams niveau geen subsidies voor de lunch op school voorzien. De Europese middelen vanuit het melk-, groenten- en fruitprogramma worden verdeeld in het kader van het ‘Oog voor lekkers’-project. De subsidies worden besteed aan melk, groenten en fruit als tussendoortje. Scholen kunnen een subsidie aanvragen voor (biologisch) fruit en groenten, voor (biologische) melk of voor beide productgroepen. Deelnemende scholen krijgen een terugbetaling voor 1 portie (biologische) groente/fruit en/of 1 tot maximaal 3 porties (biologische) melk per leerling per week, voor een periode van 2x 10 weken. Alle Vlaamse kleuter- en basisonderwijsscholen én buitengewoon lager en buitengewoon secundaire scholen komen in aanmerking voor 2x 10 weken subsidie. Deze subsidies kunnen niet ingezet worden voor de schoollunch.
Lokaal en regionaal worden in België wel verschillende initiatieven opgezet rond gratis of betaalbare schoolmaaltijden (bv. in Antwerpen, Gent, Wallonië, …). Aan Franstalige kant boden 78 kleuterscholen met een kansarme populatie (écoles à enseignement différencié) sinds het begin van het schooljaar 2018-2019 gratis maaltijden aan als proefproject. De Waalse regering en de Federatie Wallonië-Brussel hebben op voorstel van de vicevoorzitters en ministers van Gelijke Kansen, hun acties opgevoerd om gratis snacks en gezonde maaltijden uit te delen aan kinderen van kleuter- en basisscholen in moeilijkheden. De proefprojecten zullen daarom worden verlengd vanaf het schooljaar 2022 tot juni 2024 en aanzienlijk uitgebreid:
- Er zullen 1,2 tot 1,6 miljoen soepen of andere gezonde tussendoortjes (bv. fruitsalades) worden uitgedeeld.
- Er zullen 10 miljoen maaltijden gratis worden verstrekt aan kinderen in 308 kleuterscholen en aan kinderen uit het eerste en tweede leerjaar in lagere scholen in Wallonië en Brussel.
Ongeveer 45.000 kinderen zullen van 1 van deze 2 regelingen kunnen profiteren. Hiervoor stelt de Federatie Wallonië-Brussel tot 2024 meer dan 25 miljoen euro ter beschikking aan scholen om gratis kwaliteitsmaaltijden te financieren.
In opdracht van de Vlaamse Overheid (Agentschap Zorg en Gezondheid) zal het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw in samenwerking met Universiteit Gent de verschillende initiatieven, strategieën en interventies rond toegankelijke schoolmaaltijden voor mensen in maatschappelijk kwetsbare situatie in binnen- en buitenland verder in kaart brengen. Dit aan de hand van een literatuurstudie en gesprekken met organisaties die in Vlaanderen reeds initiatieven nemen/genomen hebben. Daarbij gaat aandacht naar o.a. de (kosten) effectiviteit, knelpunten, succesfactoren en principes van proportioneel universalisme.