Waarom oog voor het milieu in de voedingsdriehoek?
Goed voor gezondheid én planeet
Meer en meer zien mensen het nut ervan in om zorg voor onszelf en onze planeet met elkaar te verbinden. In veel gevallen zijn de beste keuzes voor gezondheid ook de beste keuze voor de planeet. En omgekeerd als je minder dierlijke voedingsmiddelen consumeert (in het bijzonder rood vlees) en ze vervangt door meer weinig of niet bewerkte plantaardige voedingsmiddelen (groenten en fruit, peulvruchten, volkoren graanproducten, noten en zaden, …) én waarbij de totale energie-aanbreng niet overschreden wordt, dan levert dat zowel op milieuvlak als gezondheidsvlak voordelen op. En ook de andere aanbevelingen van de voedingsdriehoek leveren dubbele winst!
Het huidige Westerse consumptiepatroon legt een zware druk op onze planeet. En zo onrechtstreeks ook op onszelf, in het bijzonder de toekomstige generaties. Een aanzienlijk deel van de menselijke bijdrage hieraan heeft te maken met onze voedselconsumptie. Consumenten beseffen nog te weinig wat de impact van ons voedingspatroon is. Er is nood aan informatie over gezonde, maar ook over milieuverantwoorde voedingskeuzes. Daarom gaat in de nieuwe voedingsdriehoek ook aandacht naar de milieu-impact van onze voeding.
Duurzaam op elk niveau van de voedselketen
Om onze voedingspatronen en -systemen duurzamer te maken maak je best een onderscheid tussen productie, 'vermarkten' en consumptie. Inzetten op de drie niveaus samen is noodzakelijk. Op elk niveau van de voedselketen moet aandacht zijn voor duurzaamheid. In Vlaanderen worden op het gebied van productie (bv. landbouw en industrie) en vermarkting (bv. distributie) reeds inspanningen gedaan om duurzamere voeding te produceren.
De omvang van duurzaamheid en voeding in de ruime zin, en aanbevelingen voor het hele proces (van kweek en productie tot de fase waarin voeding opnieuw afval wordt) en op alle vlakken, vallen buiten het bereik van het Vlaams Instituut Gezond Leven. Gezien de voedingsdriehoek gericht is op de voedselconsumptie van mensen vertrekt het Vlaams Instituut Gezond Leven vanuit een consumptieperspectief.
Ecologisch, sociaal en economisch
Kort samengevat kan duurzame voeding omschreven worden als gezonde voeding, voor iedereen, nu en in de toekomst. Duurzaamheid is echter een veelomvattend begrip. Het kan bekeken worden vanuit ecologische, sociale en economische sociale overwegingen. Onze voeding duurzamer maken is complex en niet in één advies samen te vatten. Het ecologische aspect van voeding is het belangrijkste aandachtspunt bij het formuleren van onze aanbevelingen rond duurzaamheid. Dit zonder de andere aspecten die belangrijk zijn rond duurzaamheid te willen minimaliseren.
Aanbevelingen naar de consument kunnen zowel op niveau van het totale voedingspatroon als op niveau van de voedingsmiddelen waaruit het bestaat geformuleerd worden.
Vanuit het Vlaams Instituut Gezond Leven adviseren we de consument graag volgens een stap-voor-stap aanpak. In eerste instantie willen wij hierbij pleiten voor een meer plantaardig voedingspatroon en het tegengaan van overconsumptie, zowel vanuit gezondheids-, milieu- als sociale overwegingen.
Voedingspatroon: minder dierlijke eiwitbronnen
In de voedingsdriehoek gaat aandacht naar de kenmerken van een duurzaam voedingspatroon. Voorrang geven aan voeding die in verhouding meer plantaardige dan dierlijke voedingsmiddelen bevat is een van die kenmerken. Een vermindering van de consumptie van dierlijke eiwitbronnen – in het bijzonder vlees – is voor de Vlaming dan ook een van de belangrijkste aandachtspunten voor een gezonder en duurzamer voedingspatroon. De productie van dierlijke, eiwitrijke voedingsmiddelen – voornamelijk vlees – heeft namelijk een sterkere ecologische impact in vergelijking met de productie van plantaardige eiwitbronnen.
Vegetarisch?
Dit wil niet zeggen dat volledig overgestapt moet worden op een vegetarisch of veganistisch voedingspatroon. Vlees en zuivelproducten horen, als je ze matig consumeert, thuis in een gezond en volwaardig voedingspatroon. De nadruk ligt op het herstellen van de onbalans in ons huidig voedingspatroon, waarbij de consumptie van dierlijke producten in verhouding tot weinig of niet bewerkte plantaardige producten te hoog ligt. Gevarieerd en volwaardig eten met minder dierlijke eiwitten (en wat vaker plantaardige) is mogelijk.
Volwaardig duurzaam
Belangrijk hierbij is dat je de verschillende aandachtspunten van een duurzaam voedingspatroon zoveel mogelijk tegelijkertijd in aanmerking neemt. Als je er voor kiest om de consumptie van dierlijke eiwitten te beperken, dan vervang je de volumes bijvoorbeeld best door lokale plantaardige producten van het seizoen, duurzaam geproduceerd, waarvoor een eerlijke prijs betaald werd aan de boer, en niet door producten die met het vliegtuig van de andere kant van de wereld worden aangevoerd. Voedingspatronen die hieraan voldoen zullen zowel op vlak van gezondheids- als milieu-impact positieve gevolgen hebben.
Overconsumptie tegengaan
Een tweede belangrijk aandachtspunt bij een duurzaam voedingspatroon is het tegengaan van overconsumptie (meer eten dan je nodig hebt) en voedselverspilling. Een lagere energie-inname vermindert bijvoorbeeld de vraag naar voedingsmiddelen en dus de productie. Het veroorzaakt daardoor een lagere ecologische belasting. De nadruk moet hierbij liggen op het verminderen van voedingsmiddelen met hoge energie-densiteit en lage nutriëntendensiteit (opgenomen in de rode zone van de voedingsdriehoek).
Voedingsmiddelen: lokaal en seizoensgebonden
Daarnaast kan ook advies geformuleerd worden op een volgend niveau: voor de verschillende voedingsmiddelen afzonderlijk. De voorkeur gaat altijd naar lokale en seizoensgebonden producten, dit geldt voornamelijk voor groenten en fruit, noten en zaden, vis en olie. Kraantjeswater verdient de voorkeur boven andere dranken, en kip verdient de voorkeur boven varkens- en rundvlees. Meer info vind je in de voedingsfiches van de afzonderlijke voedingsmiddelen.
7 duurzame tips
Volgende duurzaamheidsadviezen vormen een aanvulling bij de Gezond Leven-tips:
Drink vooral water
Kraantjeswater geniet de voorkeur boven flessenwater en zeker boven andere dranken, in het bijzonder frisdrank.
Neem plantaardige producten als basis voor elke maaltijd
Kies vooral voor weinig of niet bewerkte voedingsmiddelen (volle granen, peulvruchten, groenten en fruit), bij voorkeur lokaal én seizoensgebonden. Vul aan met kleinere hoeveelheden ongezouten noten en zaden en kies voor oliesoorten met een goede samenstelling (bij voorkeur afkomstig van lokale teelt).
Beperk je inname van producten van dierlijke oorsprong
Matig de consumptie van zuivelproducten en verlaag de consumptie van vlees. Wanneer vlees wordt gegeten, kan gelet worden op variatie tussen meer en minder belastende soorten (rund > varken > gevogelte). Consumeer kleine hoeveelheden vis en schaal- en schelpdieren van gecertificeerde visserijen.
Kies zo weinig mogelijk voor ultrabewerkte producten
Beperk de consumptie van voedingsmiddelen rijk aan zout, vet en suiker. Deze bevatten vooral calorieën, maar weinig nuttige voedingsstoffen zoals vezels, vitaminen en mineralen.
Varieer en zoek alternatieven
Ook voor duurzaamheid is diversiteit belangrijk – eet een variëteit van verschillende voedingsmiddelen.
Eet bewust en met mate
Zorg voor een goede balans tussen energie inname en energiebehoefte en verspil geen voedsel, er is veel ecologische winst te boeken door voedselafval te verminderen.
Werk stapsgewijs
Iedere stap naar een duurzamer voedingspatroon is belangrijk, hoe klein die ook is. Probeer bijvoorbeeld planmatig te werken, stel een weekmenu en een boodschappenlijstje op, op die manier kan je voedselverspilling voorkomen. Neem je eigen engagement en werk stap voor stap naar een duurzamer en gezonder voedingspatroon. Wat voor één iemand een gemakkelijke en eenvoudige stap is kan voor iemand anders een ingrijpende verandering zijn.