De context die ons eetgedrag bepaalt
Een appel of een koek, brood of salade, pasta of rijst? We maken elke dag tientallen keuzes rond voeding. Maar die maken we niet alleen. Onze zogenaamde ‘voedselomgeving’ heeft invloed op de (on)gezonde voedingskeuzes die we maken. Je krijgt bijvoorbeeld trek door de geur van vers brood, of kiest een salade op restaurant omdat je tafelgenoot dat ook doet. Of misschien laat je je (ver)leiden door een aantrekkelijke verpakking of een voordelig prijskaartje. Volgens het Gedragswiel zijn er vier soorten factoren die ons eetgedrag kunnen beïnvloeden.
Mensen bepalen hun gedrag niet alleen. Ook de context - meer bepaald: de omgeving waarin we leven - heeft een grote impact op de keuzes die we maken. Toegepast op eetgedrag wordt de term ‘voedselomgeving’ gebruikt. De voedselomgeving wordt door de High Level Panel of Experts on Nutrition and Food Security gedefinieerd als "de fysieke, economische, politieke en sociaal-culturele context waarin consumenten zich met het voedselsysteem bezighouden om hun beslissingen te nemen over het verwerven, bereiden en consumeren van voedsel".
Individu vs. omgeving
In het rapport van de Universiteit Antwerpen, in opdracht van het Departement Omgeving ligt de nadruk vooral op fysieke aspecten en omschrijft men de voedselomgeving als 'de voedingswaarde, voedselveiligheid, prijs, informatie en promotie van voeding in de omgeving waar het dagelijks leven van mensen zich afspeelt'. Milieuverantwoorde en gezonde voedselomgevingen worden gekenmerkt door een goede bereikbaarheid, beschikbaarheid, betaalbaarheid en zichtbaarheid van gezonde en duurzame voeding, terwijl de keuze voor niet-duurzame en ongezonde voeding minder evident is en wordt afgeraden. Maar zoals eerder aangegeven hebben ook sociale en culturele aspecten hebben een belangrijke invloed op ons eetgedrag. Samengevat komt het er op neer dat een voedselomgeving de niet-individuele factoren bevat die de mogelijkheden en keuzes van mensen voor een bepaald voedingspatroon beïnvloeden.
Individueel kiezen voor gezonde en milieuverantwoorde voeding, kan alleen in een ondersteunende omgeving die de juiste keuzes stimuleert en evident maakt en/of een omgeving die 'foute' keuzes ontmoedigt en/of minder evident maakt. Het is vooral de interactie tussen individuele factoren en omgevingsfactoren die voedselkeuzes en gezonde eetgewoontes beïnvloedt.
Vier beïnvloedende factoren
Volgens het Gedragswiel zijn er vier soorten factoren die ons gedrag kunnen beïnvloeden binnen de context/omgeving: 1/fysieke factoren, 2/sociaal-culturele factoren, 3/economische factoren en 4/politieke factoren.
Om gericht te kunnen ingrijpen in de voedselomgeving, loont het om deze meer in detail te beschrijven. Het luik ‘context’ van het Gedragswiel valt verder op te delen in vier aspecten: fysiek, sociaal, politiek en economisch. Deze kunnen allevier benaderd worden op drie verschillende niveaus, volgens het ANGELO FRAMEWORK (analysis grid for environments linked to obesity): van microcontext (gezin, familie, vrienden) over mesocontext (concrete groep of setting zoals school, kinderopvang, buurt, werk, sportclub, vereniging, …) tot macrocontext (ruimere maatschappij en systemen zoals transport, industrie, overheid, …). Deze tabel illustreert een aantal voorbeelden van verschillende soorten omgevingsinvloeden op het eetgedrag, volgens de niveaus van het ANGELO FRAMEWORK.
In wat volgt worden de vier beïnvloedende factoren binnen een voedselomgeving meer in detail toegelicht, met voorbeelden binnen de verschillende niveaus. Onderzoek naar voedselomgevingen is tot nu toe vooral gefocust op gezondheid. Zoals de onderbouwing van de voedingsdriehoek voor milieu-aspecten laat zien, gaan een gezond en milieuverantwoord voedingspatroon grotendeels hand in hand. Om onderzoeksresultaten correct te citeren wordt in deze tekst soms enkel over gezonde voedingspatronen gesproken, maar kan ervan uitgegaan worden dat dit eveneens een (positief of negatief) effect op milieuvlak met zich meebrengt.